Definitie: slachtoffers van natuurrampen kunnen worden onderverdeeld in volgende categorieën.

• Dodelijke slachtoffers.

  • Doden: personen die zijn omgekomen tijdens de ramp.

  • Vermisten: personen van wie de verblijfplaats sinds de ramp onbekend is en die op basis van officiële cijfers vermoedelijk overleden zijn.

• Niet-dodelijke slachtoffers.

  • Daklozen: personen van wie de woning door de ramp vernield of zwaar beschadigd is en die daarom onderdak nodig hebben.

  • Gewonden: personen met lichamelijk letsel, trauma of een ziekte die onmiddellijk medische hulp nodig hebben als direct gevolg van de ramp.

  • Getroffen personen: personen die onmiddellijk hulp nodig hebben ten gevolge van de ramp.

De indicator is uitgedrukt per 100.000 inwoners. Het Federaal Planbureau berekent hem voor België en de EU27 op basis van gegevens van EM-DAT – the International Disaster Database en bevolkingsgegevens (op 1 juli van elk jaar) van Eurostat.

Het Centre for Research on the Epidemiology of Disasters (CRED) aan de UCLouvain beheert de EM-DAT-gegevens. De definitie van een ramp in EM-DAT houdt rekening met onbedoelde gevaren die een aanzienlijke en onvoorziene impact hebben op een gemeenschap (EM-DAT, 2023). Een ramp kan alleen in EM-DAT worden opgenomen als deze aan de volgende criteria voldoet Opdat een ramp in EM-DAT wordt opgenomen moet de ramp voldoen aan ten minste een van de volgende inclusiecriteria:

• tien of meer dodelijke slachtoffers (inclusief doden en vermisten),

• 100 of meer getroffen mensen (getroffen, gewond of dakloos)

• een oproep voor internationale bijstand of een noodtoestandverklaring.

Er zijn echter secundaire criteria, vooral voor gebeurtenissen in het verleden waarvoor geen kwantitatieve gegevens beschikbaar waren (bijvoorbeeld "de ergste ramp in een land of regio" of "een gebeurtenis die aanzienlijke schade veroorzaakte"). Er moet worden opgemerkt dat de gegevens voor de EU27 niet betrekking hebben op gebieden die deel uitmaken van een EU-lidstaat, maar niet tot het Europese continent behoren (bijvoorbeeld de zogenaamde DOM-TOM's).

Voor de berekening van de indicator houdt het Federaal Planbureau rekening met volgende natuurrampen.

• Geofysisch: vulkanische activiteit (asval, lahar of vulkanische modderstroom, pyroclastische stroom, lavastroom), aardverplaatsing (steenval, aardverschuiving, lawine, verzakking van geofysische oorsprong) en aardbeving (grondbeweging, tsunami).

• Meteorologisch: extreme temperatuur, storm en mist.

• Hydrologisch: aardverschuiving (van hydrologische oorsprong) en overstroming.

• Klimatologisch: bosbranden en droogte.

"Biologische" (epidemie, insectenplagen en ongelukken met dieren) en "buitenaardse" (inslag veroorzaakt door asteroïden of kometen) natuurrampen worden hier niet in aanmerking genomen.

Het CRED verbetert en vervolledigt continu de EM-DAT-gegevens, onder andere over hittegolven (bijvoorbeeld de opname van het aantal gehospitaliseerde personen), epidemieën en economische schade.

Doelstelling: het jaarlijks gemiddeld aantal slachtoffers van rampen moet tijdens het decennium 2020-2030 lager liggen dan 1,97 per 100.000 inwoners.

De duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen of SDG’s die de Verenigde Naties in 2015 hebben aangenomen, bevatten subdoelstelling 13.1: "De veerkracht en het aanpassingsvermogen versterken tegenover met klimaat in verband te brengen gevaren en natuurrampen in alle landen".

De SDG’s bevatten, naast subdoelstelling 13.1 ook de volgende subdoelstellingen: "Tegen 2030 de weerbaarheid opbouwen van de armen en van zij die zich in kwetsbare situaties bevinden en hun blootstelling aan en kwetsbaarheid voor met klimaatgerelateerde extreme gebeurtenissen en andere economische, sociale en ecologische schokken en rampen beperken" (subdoelstelling 1.5) en "Tegen 2030 het aantal doden en getroffenen aanzienlijk verminderen en in aanzienlijke mate de rechtstreekse economische impact op het bruto binnenlands product terugschroeven dat veroorzaakt wordt door rampen, met inbegrip van rampen die met water verband houden, waarbij de klemtoon ligt op het beschermen van de armen en van mensen in kwetsbare situaties" (subdoelstelling 11.5).

Binnen het Actiekader van Sendai zijn zeven wereldwijde targets overeengekomen om het risico op rampen en de verliezen die ze met zich meebrengen te verminderen (UN, 2015; UNDRR, 2023). De eerste hiervan streeft ernaar om de wereldwijde sterfte door rampen tegen 2030 aanzienlijk terug te dringen, met als doel de gemiddelde sterfte per 100.000 wereldwijd tussen 2020-2030 te verlagen ten opzichte van het gemiddelde van 2005-2015. De tweede wereldwijde doelstelling wil het gemiddeld aantal niet-dodelijke slachtoffers per 100.000 wereldwijd eveneens tussen 2020-2030 verlagen ten opzichte van het gemiddelde van 2005-2015.

Op basis van de hier voorgestelde gegevens waren er gemiddeld 1,15 dodelijke en 0,82 niet-dodelijke slachtoffers per 100.000 inwoners in Belgiëtussen 2005-2015. Deze cijfers dienen als basis voor het vaststellen van het cijferdoel voor 2020-2023: het totaal aantal slachtoffers (dodelijke en niet-dodelijke) moet lager zijn dan 1,97 per 100.000 inwoners. Dit cijfer wordt hier als cijferdoel gebruikt voor het totaal aantal slachtoffers.

Het Actiekader van Sendai heeft een proces in gang gezet, onder leding van het UNDRR (United Nations Office for Disaster Risk Reduction) om statistieken over de slachtoffers van rampen en de verliezen die ze veroorzaken beschikbaar te stellen. Sinds 2022 neemt België actief deel aan dit rapporteringsproces. Het Nationaal Crisiscentrum is het National Focal Point voor België.

Deze inspanningen zijn erop gericht de vooruitgang van België te meten en zijn actieve bijdrage aan de beperking van het rampenrisico te garanderen, in overeenstemming met zijn internationale verbintenissen.

Evolutie: in 2023 waren er in België 28,22 slachtoffers per 100.000 inwoners. In dat jaar stierven 383 mensen als gevolg van een hittegolf en in november 2023 werden 3.000 mensen getroffen door overstromingen in West-Vlaanderen. Daarnaast was 2021 uitzonderlijk door het zeer hoge aantal slachtoffers door de overstromingen van juli. Die natuurramp maakte 880 slachtoffers per 100.000 inwoners, de hoogste waarde sinds 1990. Dit komt volgens de EM-DAT-gegevens overeen met 101.989 personen, waarvan 39 dodelijke slachtoffers. In 2020 waren er 14,62 slachtoffers van natuurrampen in België per 100.000 inwoners. Voor 2019 bedraagt dit cijfer 6,23. Dit komt overeen met 1.387 overleden personen in 2020 en 716 in 2019. Deze zijn het gevolg van hittegolven: één in 2020 en drie in 2019.

Het totaal aantal slachtoffers van natuurrampen vertoont grote schommelingen tussen 1990 en 2023, die grotendeels te wijten zijn aan het onvoorspelbare karakter van natuurrampen. Omwille van deze reden is geen gemiddelde jaarlijkse groeivoet berekend.

Tussen 1990 en 2023 registreerde EM-DAT 54 natuurlijke rampen in België, waarvan 16 zonder en 38 met slachtoffers.

Internationale vergelijking: in 2023 waren er in de EU27 479,7 slachtoffers van natuurrampen per 100.000 inwoners. In 2022 bedroeg dit cijfer 29,5. In vergelijking met de EU27 zijn er in België aanzienlijk minder slachtoffers van natuurrampen per 100.000 inwoners, met uitzondering voor het rampzalige jaar 2021.

Ook in de EU27 zijn er duidelijke pieken en perioden met minder of geen slachtoffers van natuurrampen. Het jaar 1990 was bijzonder catastrofaal met 1.434 slachtoffers per 100.000 inwoners in de EU27, te wijten aan een droogte in Spanje met 6 miljoen getroffen personen. Het jaar 1999 was ook bijzonder noodlottig met 913 slachtoffers per 100.000 inwoners in de EU27. Vooral de twee zeer hevige extra-tropische stormen in Frankrijk verklaren dat hoge cijfer.

Opsplitsing volgens gewest: het EM-DAT verduidelijkt, in de mate van het mogelijke, de locatie van de geregistreerde natuurrampen, maar de menselijke en economische impact worden op nationaal niveau aangegeven. Bijgevolg zijn er geen jaarlijkse vergelijkbare gegevens volgens gewest beschikbaar.

Opsplitsing volgens type slachtoffer: de sterke schommelingen in het totaal aantal slachtoffers geldt ook voor de dodelijke slachtoffers. Hittegolven verklaren steeds het hoge aantal doden in de periode 1990-2023. De top drie van meest noodlottige jaren zijn 2003, 2006 en 2020 met respectievelijk 11,3, 8,9 en 14,6 doden per 100.000 inwoners.

De overstromingen in de maand juli van 2021 verklaart de piek in niet-dodelijke slachtoffers in de periode 1990-2022, namelijk 880 per 100.000 inwoners. Het gaat hier vooral om personen waarvan de woning verwoest of zwaar beschadigd is en die onderdak nodig hadden als gevolg van die overstroming.

VN-indicator: de gekozen indicator stemt overeen met indicator 13.1.1 – Aantal doden, vermisten en slachtoffers door rampen, per 100.000 personen. Deze indicator wordt eveneens gebruikt voor de opvolging van subdoelstellingen van de SDG’s Geen armoede (indicator 1.5.1) en Duurzame steden en gemeenschappen (indicator 11.5.1).

Bronnen

• Algemeen

  • SDG’s, duurzame-ontwikkelingsdoelstellingen (Sustainable Development Goals): United Nations (2015), Transforming our world: the 2030 Agenda for Sustainable Development. Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015, document A/RES/70/1.

  • Indicatoren: United Nations (2017), Work of the Statistical Commission pertaining to the 2030 Agenda for Sustainable Development. Resolution adopted by the General Assembly on 6 July 2017, document A/RES/71/313.

  • UN Sustainable Development: https://sdgs.un.org/ (geraadpleegd op 18/01/2023).

  • UN Sustainable Development Goal indicators website: https://unstats.un.org/sdgs/ (geraadpleegd op 18/01/2023).

• Specifiek

  • EM-DAT (2023), EM-DAT documentation, About the EM-DAT Project EM-DAT Documentation (emdat.be) (geraadpleegd op 30/10/2021).

  • Integrated Research on Disaster Risk (2014), IRDR Peril Classification and Hazard Glossary, DATA Project Report n°1 IRDR, 2014, https://www.irdrinternational.org/knowledge_pool/publications/173 (geraadpleegd op 16/11/2021).

  • UN (2015), Sendai Framework for Disaster Risk Reduction 2015 – 2030, https://www.unisdr.org/we/coordinate/sendai-framework (geraadpleegd op 13/10/2021).

  • UNDRR (2023), Prevention Web – Sendai Framework Indicators, https://www.preventionweb.net/sendai-framework/sendai-framework-indicators (geraadpleegd op 05/09/2023).